Związek Nauczycielstwa Polskiego od momentu wprowadzenia nowych zasad przeprowadzania egzaminu maturalnego, zdecydowanie opowiadał się za wprowadzeniem systemowych regulacji prawnych dotyczących wynagradzania nauczycieli za pracę w komisjach egzaminacyjnych. Już w 2003r. w czasie rozmów dotyczących projektu nowelizacji rozporządzenia MENiS w sprawie minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, Związek wniósł o wprowadzenie do projektu jednoznacznych zapisów w kwestii odrębnego wynagrodzenia nauczycieli za pracę w komisjach egzaminacyjnych. W czasie prac nad nowelizacją ustawy Karta Nauczyciela w latach 2003-2004 ZNP wielokrotnie podnosił kwestię konieczności uregulowania zasad wynagradzania nauczycieli za udział w egzaminie maturalnym, w tym także na konferencjach uzgodnieniowych dotyczących rozporządzeń płacowych na kolejne lata. Niestety w znowelizowanej Karcie Nauczyciela problem ten nie został rozwiązany.

W piśmie skierowanym do MENiS w styczniu 2005r., jak i w trakcie spotkania z ministrem edukacji w czasie posiedzenia Prezydium ZG ZNP w dniu 19 stycznia 2005r. oraz w stanowisku przesłanym do resortu edukacji, Związek wyrażał przekonanie, iż problem wynagradzania nauczycieli za pracę związaną z przebiegiem egzaminu maturalnego jest problemem istotnym i nie może być ignorowany przez MENiS, szczególnie w sytuacji zdecydowanie większych obciążeń nauczycieli przekraczających 40 godzinny tydzień pracy.

Po zmianie ekipy rządzącej i zmianie w resorcie edukacji, ZNP nadal domagał się rozwiązania tego istotnego problemu. Na konferencji uzgodnieniowej w dniu 25 listopada 2005r. w sprawie rozporządzenia płacowego nauczycieli zarówno strona związkowa, jak i samorządowa podnosiła potrzebę pilnego rozwiązania kwestii wynagradzania nauczycieli za pracę przy egzaminach maturalnych i potwierdzających kwalifikacje zawodowe.

W grudniu 2005r. skierowaliśmy do ministra edukacji pismo, domagając się informacji o podjętych przez resort działaniach. Prezydium ZG ZNP 16 stycznia 2006r. poruszyło również problem w czasie spotkania z Panem Ministrem i przedstawicielami resortu edukacji. Kolejne pismo Związek wystosował w styczniu 2006r.

Efektem naszych działań była deklaracja ze strony resortu, iż kwestia wynagradzania nauczycieli uczestniczących w części ustnej egzaminu maturalnego i egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – zostanie uregulowana.
Następną interwencją Związku było wystąpienie do resortu edukacji z 02 października 2006r. Związek zaapelował o rozpoczęcie procesu legislacyjnego zmierzającego do wprowadzenia zasad pracy i odpłatności za pracę nauczycieli w maturalnych komisjach egzaminacyjnych. Związek Nauczycielstwa Polskiego oczekiwał od Ministerstwa Edukacji Narodowej potraktowania jako pilnej potrzeby przeprowadzenia zmian obowiązującego prawa, zmierzającego do wprowadzenia delegacji dla ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do określenia w drodze rozporządzenia zasad pracy nauczycieli – egzaminatorów oraz zasad i wysokości wynagradzania nauczycieli za pracę przy egzaminie maturalnym.

W dwóch wystąpieniach z dnia 21 marca 2007r. i 25 maja 2007r. ZNP przedstawił Dyrektorowi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej propozycję nowelizacji art.22 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004r. nr 256 poz.2572 ze zm.) zmierzającą do nadania ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania kompetencji do corocznego określania w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, wysokości i warunków przyznawania minimalnych stawek wynagrodzenia za pracę w komisjach egzaminacyjnych, oraz określenia zasad przekazywania samorządom terytorialnym dotacji na ten cel. ZG ZNP w piśmie z dnia 25 maja 2007r. poparł również protest nauczycieli - przewodniczących zespołów i weryfikatorów sprawdzających prace maturalne w sesji letniej egzaminu maturalnego roku 2007. Protest dotyczył drastycznego obniżenia stawek wynagrodzenia za pracę przy maturach w porównaniu do obowiązujących w roku ubiegłym. Jest to zdaniem ZNP wyraźnym lekceważeniem pracy nauczycieli i niedocenieniem ich roli i znaczenia w przebiegu procedury przeprowadzania egzaminu. Związek Nauczycielstwa Polskiego zwrócił uwagę na nieodpowiedzialne działanie Centralnej Komisji Edukacyjnej, która koordynując i nadzorując przeprowadzanie i ocenianie prac egzaminacyjnych dopuściła do takiej sytuacji.

Ostatnim wystąpieniem Związku w sprawie wynagradzania nauczycieli pracujących w komisjach maturalnych było pismo do Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 czerwca 2007r., będące reakcją na pismo resortu edukacji do organów prowadzących szkoły w którym bezprawnie ograniczono wynagrodzenie za pracę przy maturach. Wyżej wymieniona instrukcja była odpowiedzią Ministerstwa na orzeczenie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 22 marca 2007r. (sygn.III PZP 1/07, LEX nr 231073) stwierdził, że uczestnictwo nauczyciela w przeprowadzeniu egzaminu maturalnego stanowi realizację zajęć dydaktycznych w rozumieniu art. 42 ust. 2 pkt 1 KN a zatem odpłatną pracę, która może być powierzona w celu realizacji programu nauczania w godzinach ponadwymiarowych (art. 35 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela).

Orzeczenie Sądu Najwyższego było reakcją na długi okres zaniedbań legislacyjnych leżących po stronie resortu edukacji, który to przez kilka lat funkcjonowania tzw. nowej matury, nie potrafił uregulować zasad wynagradzania nauczycieli za pracę przy tym egzaminie. W związku z powyższym ZNP ponownie zaapelował do Ministra Edukacji Narodowej o pilne wydanie instrukcji zawierającej prawidłowe wskazówki dotyczące zasad rozliczania wynagrodzenia za pracę nauczycieli przy maturach, uwzględniając uwarunkowania w kwestii zasad naliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Jednocześnie ZG ZNP wniósł o wycofanie z obiegu prawnego pisma z dnia 04 czerwca 2007r. jako błędnego merytorycznie.

Jedyną reakcją resortu edukacji na wystąpienia Związku było pismo Podsekretarza Stanu z dnia 18 czerwca 2007r. (http://www.men.gov.pl/content/view/247/47/) podpisane przez panią Sylwię Sysko-Romańczuk. Postawiona w nim została teza, że Związek mija się z prawdą, twierdząc, że Ministerstwo Edukacji Narodowej ogranicza stawki wynagrodzenia za matury. Podsekretarz Stanu oparł się w swym stanowisku na rzekomej treści rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych , który „jasno określa czas trwania egzaminu”. Problem w tym, że przedstawiciele resortu edukacji nie znają wydanego przez własny resort prawa, skoro w §§ 69 ust.1, 70 ust.2 i 71 ust.2 w.w rozporządzenia, stwierdza się że wymienione w ich treściach egzaminy trwają „około 25, 10 i 15 minut”. Oznacza to że treść rozporządzenia z 7 września 2004r. w sposób wyraźny zakłada hipotezę, że w określonych sytuacjach egzamin maturalny może trwać dłużej niż 25, 10 i 15 minut. W związku z tym przyjmowanie sztywnych ram trwania egzaminu nie jest zgodne z prawem. Norma wypływająca z treści aktu wykonawczego wydanego przez Ministra Edukacji Narodowej nie została jednak przyjęta przez resort edukacji do wiadomości.
Instrukcja resortu edukacji z dnia 04 czerwca 2007r nie uwzględnia całego katalogu czynności dodatkowych związanych z egzaminowaniem, ale nie będących częścią egzaminu (np. zapoznanie się ucznia i nauczycieli egzaminatorów z treścią zadań egzaminacyjnych, przygotowanie przez ucznia odpowiedzi, dokonanie przez nauczycieli wchodzących w skład zespołu oceny ucznia, wypełnienie dokumentacji itp). Ten etap pracy nauczyciela-egzaminatora jest zupełnie pominięty w tabelach stanowiących załącznik pisma resortu edukacji z dnia 4 czerwca 2007r.

Należy zwrócić uwagę, że w obecnie obowiązującym prawie nie ma przepisu zobowiązującego do dokonywania przeliczeń zastosowanych przez MEN. Godzina obowiązkowego pensum o której mowa w art.42 KN jest godziną zegarową. Rozporządzenie z dnia 21 maja 2001 w sprawie ramowych statutów publicznych przedszkoli oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001r. nr 61 poz.624 ze zm.) zawiera zapis, że godzina lekcyjna trwa 45 minut, jednak zupełnie bezpodstawne jest identyfikowanie godziny lekcyjnej z godziną zajęć dydaktyczno-opiekuńczo-wychowawczych o których mówi Karta Nauczyciela. Nauczyciel jest przecież zobowiązany do pozostawania w dyspozycji pracodawcy przez określoną w art.42 ust.3 KN ilość godzin zegarowych a nie tylko lekcyjnych. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 marca 2007r. stwierdził, że uczestnictwo nauczyciela w przeprowadzeniu egzaminu maturalnego stanowi realizację zajęć dydaktycznych w rozumieniu art. 42 ust. 2 pkt 1 KN - stąd też ta sama zasada rozliczania godzin pracy jak godzin zegarowych dotyczy również pracy nauczyciela w komisji egzaminacyjnej. Zgodnie z treścią art. 35 ust. 2 KN przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Z kolei na podstawie ust.3 art.35 KN stwierdza się, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw określa regulamin organu prowadzącego szkoły, o którym mowa w art. 30 ust. 6 KN. Wykładnia gramatyczna sformułowania „stawka osobistego zaszeregowania nauczyciela” wskazuje, że należy przez nią rozumieć wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek z tytułu warunków pracy (uchwała Sądu Najwyższego z 18.11.1988r., III PZP 39/88, OSNC 1990/1/2).

2.W piśmie z dnia 18 czerwca 2007r. (http://www.men.gov.pl/content/view/247/47/) Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej poza polemiką ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego w kwestii obliczania wynagrodzenia za pracę w komisjach maturalnych, o której była mowa powyżej, zawarł instrukcję dotyczącą transferu środków finansowych. W piśmie stwierdzono, że „aktualnie procedura wypłaty wynagrodzeń wygląda następująco: Minister Edukacji Narodowej przekazuje samorządom dotację celową. Po zakończeniu egzaminów maturalnych dyrektorzy przekazują do organów prowadzących listy imienne nauczycieli biorących udział w maturach ustnych. Do 20 czerwca 2007 r. organy prowadzące przekazują do Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych zbiorcze zestawienia. OKE po zweryfikowaniu wykazów przekazują je do 25 czerwca do wojewodów i do MEN. W terminie 26-27 czerwca MEN przygotuje stosowny podział środków i przekaże te informacje do ministerstwa finansów i do wojewodów. Na tej podstawie wojewodowie będą mogli wystąpić do Ministerstwa Finansów o zwiększenie planu wydatków o środki na matury ustne na ten rok. W drugiej połowie lipca samorządy będą mogły wypłacać wynagrodzenia za pracę przy maturach ustnych.”

Tymczasem z informacji ZG ZNP wynika, że do tej pory środki finansowe na wynagrodzenia nie zostały przekazane do żadnego z województw, a aż sześć województw nie złożyło jeszcze do Ministerstwa Finansów wniosków o uruchomienie środków na wypłatę wynagrodzenia za pracę przy maturach. Przedstawiciele Ministerstwa Finansów prognozują, że wypłata pieniędzy dla nauczycieli nastąpi najprawdopodobniej we wrześniu br. (Gazeta Prawna Nr 157, 2027 wtorek-środa, 14-15 sierpnia 2007r., Jolanta Góra „Wynagrodzenia za ustne matury dopiero we wrześniu”).

Wbrew temu co na łamach Gazety Prawnej twierdził Marek Legutko – Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, organy prowadzące szkoły nie mogły wcześniej zapłacić nauczycielom za pracę przy maturach, ponieważ ani nie posiadały do tego podstawy prawnej, ani stosownych środków finansowych. Organy prowadzące szkoły nie mają w obowiązku finansowania egzaminów zewnętrznych skoro nie posiadają obowiązku ich organizowania. Świadczy o tym brak odpowiedniego zapisu w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2006r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2007 (Dz.U. z 2006r. nr 246 poz.1799) a także treść §50 ust.2 rozporządzenia MENiS z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. z 2004r. nr 199 poz.2046 ze zm.), zgodnie z którym egzamin maturalny przeprowadzany jest dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, a więc osób które zakończyły już edukację w szkole ponadgimnazjalnej i nie są już jej uczniami. W związku z tym przeprowadzenie egzaminu maturalnego nie jest i nie może być realizowane na podstawie statutu danej szkoły, ponieważ nie obejmuje swym przedmiotem ucznia tej szkoły. Takie stanowisko potwierdza również treść rozporządzenia z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. z 2001r. nr 61 poz.624 ze zm.) który w załącznikach dotyczących szkół ponadgimnazjalnych, w części zawierającej cele i zadania tych szkół, nie zawiera uregulowań dotyczących przeprowadzania egzaminu maturalnego.

Z zaprezentowanych powyżej faktów bezspornie wynika bezradność resortu oświaty w podejmowaniu działań zmierzających do wprowadzania regulacji porządkujących system przeprowadzania egzaminów maturalnych. Przecież bez regulacji pozostaje nie tylko kwestia określania zasad i wysokości wynagrodzenia za matury, ale i inne kwestie związane z organizacją egzaminu. Bez odpowiedzi na przykład pozostają pytania: czy dyrektorzy szkół mogą zobowiązać nauczycieli do pracy w komisjach egzaminacyjnych bez dodatkowego wynagrodzenia, czy dyrektor szkoły ma prawo delegować nauczyciela do pracy w innej szkole niż jest on zatrudniony (a więc tak naprawdę zobowiązać go do pracy na rzecz innego pracodawcy niż ten, z którym wiąże nauczyciela stosunek pracy), czy w przypadku oddelegowania dyrektor zobowiązany jest do wystawienia nauczycielowi delegacji, czy ewentualny wypadek w drodze do miejsca oddelegowania w innej szkole nauczyciela egzaminatora, objęte jest ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia go w szkole macierzystej?

Związek Nauczycielstwa Polskiego z ubolewaniem stwierdza, że wszystkie nasze działania w tej sprawie zostały przez resort edukacji zignorowane, mimo, że ministerstwo dysponowało wystarczająco długim okresem czasu, potrzebnym do wprowadzenia stosownych nowelizacji przepisów prawnych w tej kwestii. Obecny rok jest kolejnym, w którym sprawa wynagrodzeń nauczycielskich za pracę przy egzaminie maturalnym opiera się o tymczasowe rozwiązania, charakteryzujące się całkowitą dowolnością stosowania i w konsekwencji skutkujące niejednolitą praktyką w całym kraju. Tak jak to zostało wspomniane powyżej, ZNP wielokrotnie postulował zmianę ustawy o systemie oświaty, która polegałaby na wprowadzeniu do treści ustawy delegacji dla ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do corocznego określania w drodze rozporządzenia w porozumieniu z CKE stawek wynagrodzenia za pracę przy maturach. Postulat ten nie znalazł jednak zrozumienia i w następstwie istniejącej od samego początku funkcjonowania tzw. nowej matury luki prawnej, która nie została usunięta w drodze legislacji, zaistniała potrzeba wydania przez Sąd Najwyższy orzeczenia w postaci zasady prawnej regulującej tę kwestię. Niestety resort edukacji nie odczytał prawidłowo zasady zawartej w tezie orzeczenia Sądu Najwyższego. Resort edukacji nadal przypisuje sobie prawo do arbitralnego określania zasad wynagradzania za pracę przy maturach - chociaż jak dotąd w żadnym akcie prawnym taka kompetencja nie została określona.

Prezes Rady Ministrów zgodnie z treścią art.148 pkt 5 Konstytucji RP koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów. Ministerstwo Edukacji Narodowej jest od dłuższego czasu zarządzane nieudolnie. Działania administracji ministerialnej nacechowane są biurokratyzmem i politycznymi uprzedzeniami, które skutkują zamknięciem się na ściśle merytoryczne propozycje rozwiązania konkretnych problemów występujących w polskiej oświacie - tylko dlatego że pochodzą od niepożądanych politycznie partnerów społecznych. Niestety postawa przekonania o własnej nieomylności jest skuteczna tylko do momentu konfrontacji z rzeczywistością.

Sytuacja związana z organizacją matur od wielu lat wskazuje, że resort edukacji nie chce słuchać głosu nauczycieli, którzy głośno werbalizują błędy funkcjonujące w systemie egzaminów zewnętrznych. Symptomatyczne jest, że kwestią wynagrodzeń nauczycieli biorących udział w pracach komisji maturalnych resort edukacji, po wielu interwencjach ZNP, raczył zająć się w czerwcu bieżącego roku, czyli faktycznie już po maturach. Świadczy to wyłącznie o tym, że kierownictwo resortu edukacji, zwłaszcza ostatnie, skierowało swoją aktywność w zupełnie inne rejony niż te które przede wszystkim powinny być dla niego priorytetem.
Dlatego Związek Nauczycielstwa Polskiego zwraca się do Prezesa Rady Ministrów z apelem o podjęcie działań nadzorczych nad resortem edukacji, zwłaszcza w sprawach dotyczących naruszania interesów pracowniczych nauczycieli.

Sławomir Broniarz
prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego



Do wiadomości:
1.Minister Edukacji Narodowej
2.Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej

Źródło: www.znp.edu.pl