Związek Nauczycielstwa Polskiego Okręg Pomorski

W ciągu ostatnich kilkunastu lat polska edukacja podlegała intensywnym przemianom. Zdecydowana większość z nich była związana z transformacją społeczno-gospodarczą i polityczną. Ale nawet pobieżne spojrzenie na najnowszą historię polskiej oświaty daje podstawy do stwierdzenia, że trudno jest mówić o realizowanej w dłuższym okresie, ciągłej, wewnętrznie zwartej i konsekwentnej polityce edukacyjnej, podporządkowanej uznanym za najważniejsze celom strategicznym.
Kluczową rolę w procesie zmian w systemie edukacji spełnia państwo, jednak zmiany nie będą możliwe bez szerokiego społecznego poparcia. Intencją tego dokumentu jest więc dążenie do współdziałania wszystkich partnerów edukacyjnych przy wypracowywaniu wspólnej strategii edukacyjnej i jej realizacji, a także przy rozwiązywaniu bieżących problemów oświatowych, jak również stworzenia podstaw dla społecznej kontroli.
Proponujemy debatę nad sprawami polskiej edukacji, nad uzgodnieniem strategicznych kierunków polityki edukacyjnej i nad dobrymi rozwiązaniami w systemie oświaty zważywszy, że wykształcenie uznawane jest za jeden z podstawowych warunków sukcesu w życiu.
Edukacja nie może wyłączać ani dyskryminować, powinna stać się centralnym elementem walki z ubóstwem. Jest ono bowiem znaczącą przeszkodą wyrównywania szans edukacyjnych.
Sprawny system edukacyjny musi być przejrzysty i solidny pod względem zarządzania i finansowania.
Należy bez emocji i uprzedzeń dokonać bilansu dotychczasowych działań i ich bezpośrednich oraz odłożonych w czasie skutków, ocenić je, dostrzec szanse i zagrożenia naszej edukacji. Już w niedalekiej przyszłości staniemy przed nowymi, poważnymi wyzwaniami edukacyjnymi. Postawi je przed nami integracja ze strukturami europejskimi, wyłonią się one z pewnością z całego splotu procesów określanych mianem globalizacji.
Warunkiem do osiągnięcia tych celów jest zjednanie jak najszerszych kręgów naszego społeczeństwa, parlamentarzystów, rządu, naukowców, nauczycieli, samorządów terytorialnych, organizacji politycznych i społecznych oraz rodziców. Należy uczynić wszystko, by debaty tej nie blokowały nieuniknione różnice polityczne i ideologiczne, lecz - wręcz przeciwnie - wywołały ją i stymulowały.
Podejmijmy dyskusję nad kierunkami przeobrażeń edukacyjnych i ich celów, nad zadaniami państwa wobec edukacji i odpowiedzialności za ich realizację, rozważeniem zasadności dotychczasowych - często kontrowersyjnych - rozwiązań, w tym szczególnie:

Rozdział I - Kierunki zmian w oświacie

Zadania państwa wobec edukacji.

Rozwój społeczny, gospodarczy i kulturalny określa zasadnicze priorytety w polityce państwa. Jednym z nich powinna być edukacja. Reformowanie edukacji jest kosztowne, ale żeby było efektywne musi należeć do przedsięwzięć najważniejszych społecznie.
Oczekuje się zdecydowanych zmian w filozofii kształcenia nadającej priorytetowego znaczenia rozwojowi uczniów i ich autokreacji, kształtowaniu wartości i postaw, treści, metod oraz efektów kształcenia.
Państwo, kreując politykę oświatową wyznacza kierunki rozwoju i zabezpiecza środki finansowe. Nie można jednak realizować reformy edukacyjnej w parze z polityką ubóstwa oświatowego. Państwo jest gwarantem zaspokojenia potrzeb i aspiracji edukacyjnych społeczeństwa. Temu celowi mają służyć regulacje prawne, wyznaczające zakresy obowiązków państwa, samorządów terytorialnych oraz szkół i uczelni wyższych.
Obecna polityka państwa wobec oświaty opiera się przede wszystkim na formułowaniu projektów, zmian mechanizmów prawnych w wybranych jej segmentach oraz składaniu deklaracji politycznych Jest to o wiele za mało. Jak dotąd nie zapewniono wszystkim uczniom warunków niezbędnych do rozwoju i przygotowania ich do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich.
W systemie edukacji powinny być uwzględnione zasady bezpłatności, powszechności, dostępności, drożności kształcenia oraz ustawiczności. W tym kontekście należy widzieć zadania państwa, które odpowiedzialne jest za zapewnienie równych szans dzieciom i młodzieży w dostępie do edukacji na różnych jej poziomach.
Prawidłowa realizacja podstawowych funkcji systemu oświaty jest ściśle związana z planowaniem i zabezpieczeniem odpowiednich środków finansowych oraz sprawnie funkcjonującym nadzorem pedagogicznym.
Standardy edukacyjne

Mając na uwadze sprawne funkcjonowanie oświaty konieczne jest określenie standardów edukacyjnych, które winny obowiązywać w polskich szkołach. Państwo musi też zabezpieczyć środki finansowe na prawidłową realizację przyjętych zadań.
Do najważniejszych warunków sprzyjających rozwojowi oświaty zaliczamy:
1. jednoznaczne określenie zadań i zakresu odpowiedzialności oświatowych instytucji państwowych i samorządowych - Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu oraz innych resortów prowadzących szkoły, kuratoriów oświaty i jednostek samorządu terytorialnego,
2. wzmocnienie pozycji kuratora i jego urzędu, jako organu nadzoru pedagogicznego, wspieranego przez instytucje badawcze,
3. wprowadzenie efektywnych form nadzoru pedagogicznego, z uwzględnieniem kompleksowych rozwiązań w zakresie monitorowania, diagnozowania i ewaluacji,
4. utworzenie systemu akredytacji, jako nieodzownego wymogu dla zapewnienia odpowiedniego poziomu pracy placówek kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz kształcenia ustawicznego,
5. prowadzenie monitoringu systemu egzaminów zewnętrznych i jego doskonalenie jako części systemu zapewniania jakości kształcenia i pracy szkoły, który powinien być gwarantem rzeczywistej diagnozy wiedzy i umiejętności uczniów,
6. stworzenie modelu usług edukacyjnych, zaspokajających z jednej strony aspiracje młodzieży, wychodzącego naprzeciw ich oczekiwaniom, wspomagającego ich możliwości intelektualne, a z drugiej strony - zwiększającego szansę zatrudnienia przez dostosowanie do kierunków rozwoju społecznego i gospodarczego na poziomie lokalnym, regionalnym czy kraju,
7. funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych nie w ramach pomocy społecznej lecz w systemie oświaty, zaś problemy wychowawcze, rozwojowe dzieci i młodzieży tam przebywającej, powinny być rozwiązywane przez wysoko kwalifikowaną kadrę pedagogiczną, której status zawodowy nie może być regulowany w sposób dowolny i w zależności od tego, jakimi środkami finansowymi dysponują organy prowadzące.
Struktura systemu edukacji

Nowa struktura szkolnictwa przewidziana w reformie systemu oświaty stała się faktem dokonanym. Wprowadzone zmiany wymagają jednak znacznych modyfikacji:
1. uznania wychowania przedszkolnego za pierwsze ogniwo systemu edukacji i tworzenia warunków do urzeczywistnienia tego celu,
2. określenia zasad wczesnej opieki nad dziećmi, w tym upowszechniania wychowania przedszkolnego dla dzieci 3- i 4-letnich,
3. objęcia pięciolatków powszechnym wychowaniem przedszkolnym, a następnie obowiązkowym przygotowaniem do nauki w szkole,
4. objęcia sześciolatków w okresie przejściowym obowiązkowym rocznym przygotowaniem do realizacji obowiązku szkolnego, a docelowo obniżenie wieku obowiązku szkolnego do 6 lat,
5. utrzymania małych szkół prowadzonych przez gminy, które powinny pełnić w środowisku wiejskim funkcje centrów kulturalno-oświatowych,
6. stałego monitorowania i dostosowywania do aspiracji edukacyjnych młodzieży i potrzeb rynku pracy edukacji na poziomie szkół ponadgimnazjalnych oraz zsynchronizowania terminów rekrutacji z organizacją roku szkolnego,
7. zapewnienia ciągłości kształcenia przez tworzenie tak zwanych szkół "drugiej szansy" przeznaczonych dla tych, którzy zostali poza systemem szkolnym,
8. usytuowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych w ramach systemu oświaty, uproszczenie procedur kierowania dzieci i młodzieży do tych placówek oraz podporządkowanie ich marszałkowi samorządu wojewódzkiego,
9. utworzenia, wzorem krajów Unii Europejskiej, systemu szkół rolniczych zintegrowanych z doradztwem rolniczym oraz instytutami naukowymi i wdrożeniowymi,
10. zmianę podporządkowania szkół kształcących w zawodach unikalnych i ustalenie dla nich organu prowadzącego jakim jest marszałek samorządu wojewódzkiego,
11. zmiany formuły nadzoru pedagogicznego, nadanie mu funkcji stanowiącej w sferze dydaktyki, wychowania i opieki,
12. wzmocnienia roli partnerów społecznych.
Kształcenie, wychowanie, opieka

Zarysowujący się coraz wyraźniej dualizm systemu oświaty, oznaczający jego podział na nurt kształcenia elitarnego i masowego, zagraża poważnie idei wyrównywania szans dostępu do dobrego wykształcenia dla wszystkich.
Istotne jest, by w warunkach zachodzących przemian polityczno-gospodarczych i społecznych oraz uwarunkowań międzynarodowych określić kierunki zmian w kształceniu, wychowaniu i opiece nad uczniem.
Edukacja powinna odgrywać kluczową rolę w uczeniu się wspólnego życia w poddanym procesom globalizacji i wzajemnych zależności świecie, w szczególności przez promocję tolerancji i szacunku dla podzielanych wartości i podstawowych ludzkich swobód. Powinna promować umiejętności wykorzystania wiedzy w życiu zawodowym i społecznym, zapobiegania konfliktom i umiejętności ich rozwiązywania.
Uniezależnienie jakości kształcenia i wykształcenia od cech dziedziczonych kulturowo oraz środowiskowych uwarunkowań socjalnych i materialnych umożliwi rzeczywiste wyrównywanie szans dostępu do dobrej edukacji, której podstawą jest przede wszystkim dobra szkoła. "Dobra szkoła" to szkoła, która:
1. sprzyja odnoszonym przez uczniów sukcesom,
2. likwiduje przeszkody uczenia się (głód, bieda, zła organizacja),
3. otwiera ucznia na zmiany i pomaga mu przystosować się do zachodzących zmian,
4. stwarza trwałą motywację do uczenia się.
"Dobra szkoła" to nie tylko taka, która efektywnie kształci uczniów najzdolniejszych, ale też taka, która dobrze uczy swych najsłabszych wychowanków.
Dla pełnej realizacji powyższych kierunków kształcenia i wychowania szkoła powinna:
1. posiadać profesjonalną kadrę pedagogiczną,
2. zapewnić nowoczesną bazę materialną i dydaktyczną,
3. umożliwić uczniom uczestnictwo w różnorodnych formach zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych,
4. pozyskiwać, dla dobra ucznia, do współpracy autorytety środowiskowe, naukowe, instytucje i organizacje społeczne,
5. stworzyć warunki do kontaktów międzyszkolnych w kraju i za granicą.
Obecnie przed szkołą stoją poważne zadania w zakresie opieki nad dzieckiem. Należą do nich:
1. rzeczywista pomoc socjalna dla uczniów wybitnie zdolnych,
2. kompleksowa opieka pedagogiczna i psychologiczna w tym szczególnie nad dziećmi i młodzieżą zagrożonymi patologiami,
3. opieka nad uczniami z dysfunkcjami rozwojowymi,
4. pomoc materialna dzieciom zagrożonym głodem i ubóstwem.
Programy nauczania

Programy edukacyjne powinny promować pełny rozwój ludzkiej osobowości i wzmacniać szacunek dla praw człowieka i jego wolności.
Powinny podlegać ciągłemu doskonaleniu. W pracach nad nimi należy:
1. kierować się ideą, że ucząc się w szkole uczniowie powinni zarazem uczyć się uczenia,
2. wspierać prace programowe zmierzające do integrowania uczniów z różnych środowisk i kultur,
3. zamieścić treści rozwijające umiejętności interdyscyplinarne takie jak:
  - skuteczne komunikowanie się,
  - umiejętności wyszukiwania i przetwarzania informacji, oraz praktycznego ich zastosowania,
  - organizowanie procesu pracy,
  - tworzenia bezpiecznych warunków pracy,
  - przestrzegania norm i standardów.
4. wprowadzić nauczanie języków obcych wg schematu:
  - kl. I-III szkoły podstawowej - 1 język obcy
  - kl. IV-VI szkoły podstawowej - 2 języki obce
  - gimnazjum - 2 języki obce - kontynuacja
  - szkoła ponadgimnazjalna - co najmniej 2 języki obce,
5. zapewnić spójność programową, korelację treści kształcenia na wszystkich etapach kształcenia,
6. utworzyć centralną instytucję ds. programów szkolnych i podręczników, która racjonalizowałaby procedury dopuszczania programów i podręczników do użytku szkolnego, co ograniczałaby ich ilość na rzecz zapewnienia wysokiej jakości.
Kierunki zmian szkolnictwa zawodowego

Głównym podmiotem edukacji jest uczeń, a to oznacza, że szkoły mają za zadanie wyposażyć uczniów, stosownie do ich predyspozycji, uzdolnień i możliwości, w wiedzę oraz umiejętności pozwalające na świadome podejmowanie decyzji o wyborze drogi rozwoju. Szkoły również są odpowiedzialne za realizowanie stawianych zadań, będących wynikiem dokonywanych wyborów. A zatem w korektach reformy szkolnictwa zawodowego należy zwrócić szczególną uwagę na:
1. doskonalenie sieci szkół - uwzględniającej lokalne, regionalne, krajowe, globalne potrzeby rozwoju gospodarczego i społecznego oraz rynku pracy i kierunków kształcenia zawodowego,
2. usytuowanie prawne szkół rolniczych i leśnych ze szczególnym uwzględnieniem powiązania kształcenia zawodowego w tych szkołach z właściwymi resortami,
3. stworzenie preferencji prawnych i ekonomicznych dla pracodawców, kształcących przyszłych pracowników,
4. system egzaminów zewnętrznych potwierdzających kwalifikacje zawodowe zdobyte w systemie szkolnym i pozaszkolnym, w tym przez samoedukację, obejmujący młodzież i dorosłych,
5. rozwijanie centrów kształcenia praktycznego w oparciu o ustalone standardy i zapewnienie środków na osiągnięcie tych standardów, oraz doskonalenie bazy edukacyjnej,
6. wprowadzanie do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego zawodów skierowanych na świadczenie usług niematerialnych, w których dominuje relacja człowiek - człowiek,
7. ustawodawstwo, które gwarantowałoby stworzenie sprawnego systemu orientacji i poradnictwa zawodowego, a także sprzyjało funkcjonowaniu różnorodnych jego elementów, a przede wszystkim:
  - określało kompetencje i zasady współdziałania zarówno resortów, jak i innych podmiotów zajmujących się poradnictwem zawodowym,
  - precyzowało zadania szkół w tej dziedzinie,
  - określało wzorzec doradcy ucznia na każdym etapie edukacyjnym,
  - regulowało problemy związane z finansowaniem systemu,
8. zastosowanie kształcenia modułowego, które pozwala kontynuować zdobywanie nowych kwalifikacji po zakończeniu szkoły w różnych formach ustawicznej edukacji zawodowej,
9. opracowanie procedur umożliwiających ciągłą ewaluację programów oraz zasad ich modyfikowania w zależności od wyników ewaluacji.
Mając na uwadze interdyscyplinarny charakter związków pomiędzy gospodarką i rynkiem pracy a systemem kształcenia zawodowego, pilnym zadaniem jest opracowanie i urucho-mienie strategicznego programu rządowego dostosowującego cele kształcenia, w tym zawodowego, w systemie oświaty i szkolnictwa wyższego, do potrzeb polskiej gospodarki z uwzględnieniem europejskich standardów wymagań.
Podkreślając ścisły związek systemu gospodarczego z systemem kształcenia zawodowego i ustawicznego za bardzo ważny postulat uznaje się włączenie pracodawców do prac związanych z reformą kształcenia zawodowego i ustawicznego, a także ich udział w procesie zdobywania przez pracowników niezbędnych kwalifikacji.
Zgodnie z europejskimi tendencjami rozwojowymi kształcenia zawodowego oraz koniecznością jego dostosowania do potrzeb i wymagań rynku pracy przyjmuje się, że docelowo kształcenie w poszczególnych zawodach poszukiwanych na rynku pracy będzie miało charakter umiejętności zawodowych zdobywanych w systemie pozaszkolnym.
Poważne zastrzeżenia budzi sytuacja szkół rolniczych i leśnych. Pozbawiono je prawie całkowicie kompetentnego nadzoru pedagogicznego. Permanentnie pogarszają się warunki kształcenia, szczególnie praktycznego wskutek likwidacji wielu gospodarstw szkolnych. Brakuje niezbędnego sprzętu do przygotowania praktycznego. W wyniku tego szkoły nie realizują w pełni wymiaru godzin nauczania przedmiotów zawodowych.
W przeddzień przystąpienia Polski do Unii Europejskiej ten dział kształcenia zawodowego powinien być szczególnie chroniony i dofinansowywany z uwagi na pilną potrzebę kształcenia polskich rolników, by mogli oni sprostać wymogom stawianym przez Unię.
Kierunki zmian kształcenia ustawicznego

Podniesienie poziomu wykształcenia naszego społeczeństwa w krótszym czasie możliwe jest tylko przez rozwój kształcenia ustawicznego. Kształcenie ustawiczne to nie tylko wyzwanie na najbliższe lata, to przede wszystkim wyzwanie perspektywiczne. Kształcenie przez całe życie jest bowiem i będzie cywilizacyjną koniecznością. System kształcenia ustawicznego, który zbudujemy teraz, nie będzie więc służył jedynie doraźnym celom zrównania poziomu wykształcenia społeczeństw w państwach rozwiniętych, ale również - a może przede wszystkim - dotrzymania im kroku w sferze edukacji.
Za rozwój kształcenia ustawicznego i upowszechnienie wykształcenia średniego wśród dorosłych, odpowiedzialność musi przyjąć na siebie państwo. Dotyczy to również odpowiedzialności za finansowanie "drugiej szansy edukacyjnej" w formach szkolnych, jak i pozaszkolnych.

Należy zatem:
1. stworzyć system oceny placówek oświaty pozaszkolnej i szkół dla dorosłych, powiązany z poradnictwem zawodowym i regionalnymi ośrodkami informacji o usługach edukacyjnych,
2. dokonać weryfikacji istniejących programów,
3. rozwijać kształcenie modułowe,
4. promować kształcenie otwarte i kształcenie na odległość, poprzez wykorzystanie współczesnej techniki jak Internet, interaktywna telewizja i inne środki multimedialne. Pozwala ono dotrzeć z ofertą edukacyjną do wielu środowisk, w których trudno organizować kształcenie stacjonarne (wieś, osoby niepełnosprawne) oraz przeciwdziałać analfabetyzmowi technicznemu, brakom kompetencji zawodowych i ogólnych,
5. stworzyć jednolity system nadawania kwalifikacji i potwierdzania ich stosownymi tytułami zawodowymi,
6. doskonalić system finansowania kształcenia ustawicznego z uwzględnieniem m. in. pracodawców w tym procesie.
Tendencje rozwojowe upowszechniania edukacji dorosłych w Polsce powinny zmierzać do tworzenia odpowiednich warunków do kształcenia w ciągu całego życia, to znaczy ciągłego dostępu do odnawiania wiedzy już nabytej i do zdobywania nowej.
Baza materialna

Zadaniem ustawicznym jest rozwijanie i doskonalenie bazy materialnej i dydaktycznej szkół i placówek oświatowych. Braki w tym zakresie ograniczają możliwości uczniów do uczenia się i są istotnymi przeszkodami w pokonywaniu trudności szkolnych.
Wspieranie zainteresowań uczniów przez nauczycieli nowymi środkami przekazu informacyjnego, prowadzi do sukcesu szkolnego.

W celu poprawy bazy materialnej i dydaktycznej szkół należy przede wszystkim:
1. opracować standardy wyposażenia szkół w pomoce dydaktyczne, obejmujące każdą pracownię przedmiotową i specjalistyczną, w tym biblioteki szkolne,
2. opracować i wdrożyć program budowy boisk, sal gimnastycznych, basenów krytych i otwartych, umożliwiających realizację zadań sportowych i rekreacyjnych,
3. zapewnić w każdej szkole żywienie i dożywianie uczniów, a także funkcjonowanie szkolnej służby zdrowia i pomocy psychologiczno-terapeutycznej,
4. określić zadania organu prowadzącego w zakresie bazy szkolnej.
Wyrównywanie szans edukacyjnych

Podstawowym zadaniem systemu oświaty jest zapewnienie równych szans edukacyjnych dzieciom i młodzieży poprzez systematyczne zmniejszanie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi.
1. państwo jest zobowiązane do uruchomienia mechanizmów ekonomicznych i socjalnych wspierających rozwój aspiracji edukacyjnych społeczeństwa,
2. podstawowe znaczenie ma realizacja edukacji we wczesnym okresie dzieciństwa przez powszechny dostęp do przedszkoli oraz podwyższenie poziomu i jakości szkolnictwa podstawowego,
3. zadaniem państwa jest dążenie do zapewnienia bezpłatnego dostępu również do szkolnictwa wyższego, przeciwstawianie się narastającej komercjalizacji oświaty,
4. stworzenie prawnych, finansowych i organizacyjnych możliwości realizacji programów profilaktycznych,
5. szczególnie ważne jest rozszerzenie pozadydaktycznych funkcji szkoły, zwłaszcza odbudowanie funkcji socjalnych, wychowawczych i opiekuńczych,
6. stopniowe wprowadzanie w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych zajęć wyrównawczych oraz stosowanie terapii pedagogicznej i psychologicznej, poprzedzonej pełnym zdiagnozowaniem potrzeb, a także przywrócenie zajęć pozalekcyjnych,
7. spójnym i drożnym systemem edukacji należy objąć dzieci i młodzież niepełnosprawną, dostosowując go do ich potrzeb i możliwości,
8. obowiązkiem państwa jest opieka nad uczniami znajdującymi się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej. W związku z tym należy - między innymi - rozszerzać system pomocy stypendialnej, który umożliwiałby dostęp do kształcenia we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi, oraz predyspozycjami i talentami.

Rozdział II - Przygotowanie do zawodu i rozwój zawodowy nauczycieli

Potrzeba zmian

Współczesny nauczyciel funkcjonuje w nowej rzeczywistości edukacyjnej i społecznej. Rozszerza się sfera zadań nauczyciela, wykraczająca poza klasyczne funkcje kształcące. Ponadto ulega zasadniczej zmianie funkcja poznawcza szkoły. Jej celem jest nie wiedza erudycyjna, lecz umiejętności operowania informacją (kwalifikacje nie tylko erudycyjne, lecz także kompetencyjne).
Komplikuje się spełnianie funkcji wychowawczych wobec przemocy, agresji, uzależnienia. Rozszerza się sfera świadczeń opiekuńczych, coraz więcej dzieci z rodzin patologicznych wymaga opieki psychologicznej i wsparcia materialnego. Nauczyciel do tych nowych zadań nie jest należycie przygotowany.
Zmiany w systemie kształcenia i doskonalenia nauczycieli, decentralizacja zarządzania oświatą, autonomia programowa wyższych uczelni, brak mechanizmów wspierania jakości kształcenia sprawiają, że kształcenie nauczycieli w niewystarczającym stopniu odpowiada na potrzeby oświaty. Ewidentnym dowodem tego są wyniki kontroli przeprowadzonej w roku 2001 przez Najwyższą Izbę Kontroli. System kształcenia nauczycieli wymaga daleko idących zmian, zarówno w sferze koncepcyjnej, programowej i organizacyjnej.
Współczesne preferencje kwalifikacji zawodowych nauczycieli

Reformująca się szkoła wymaga od nauczycieli szerokiej wiedzy podstawowej - kierunkowej (przynajmniej z dwóch dziedzin wiedzy) i wiedzy o rozwoju człowieka, społeczeństwa i edukacji oraz kompetencji profesjonalnej w obszarach:
1. relacji międzyosobowych w szkole (empatia, komunikowanie się, współdziałanie, negocjowanie racji, rozwiązywanie konfliktów),
2. nauczycielskich umiejętności warsztatowych (diagnozowanie potrzeb edukacyjnych ucznia, umiejętności opracowywania programów, dobór strategii i technik pracy, korzystanie z technologii informacyjnej, organizowanie środowiska uczenia się, ocenianie i ewaluacja),
3. badania i doskonalenia własnej praktyki (prowadzenie studiów przypadków, planowanie własnych badań, upowszechnianie wyników, doskonalenie własnej praktyki),
4. współpracy wewnątrzszkolnej i kontaktów ze społecznością lokalną (współpraca w radzie pedagogicznej, udział w pracach zespołów specjalistycznych, reagowanie na potrzeby środowiska, współpraca z rodziną i organizacjami społeczno-kulturowymi regionu).
5. umiejętności wykorzystania najnowszej technologii informacyjno-komunikacyjnych w szkolnym procesie dydaktycznym,
6. umiejętności językowych.
Przygotowanie nauczycieli winno uwzględniać nowe etapy edukacji wprowadzone przez reformę (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne).
Implikacje preferencji kwalifikacyjnych dla praktyki kształcenia nauczycieli
1. Interdyscyplinarne ujęcie treści programów kształcenia w powiązaniu z praktyką.
2. Model realizacji programu kształcenia nauczycieli wymaga zmiany akcentu z opanowywania treści do samodzielnego jej konstruowania i umiejętności operowania informacją.
3. Inne usytuowanie praktyki i jej roli w procesie kształcenia, od praktyki jako aplikacji teorii do praktyki, jako źródła wiedzy i ćwiczenia sprawności profesjonalnych.
Warunki niezbędne do kształcenia nauczycieli
1. Stworzyć całościową ustawę o kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. Powinna ona uporządkować i systemowo dopełnić rozproszone i niespójne uregulowania zawarte w obecnych ustawach: o szkolnictwie wyższym, o wyższych szkołach zawodowych, o systemie oświaty, częściowo w Karcie Nauczyciela. Jeśli tego postulatu nie będzie można zrealizować, to trzeba całość uregulowań prawnych dotyczących kształcenia nauczycieli ująć - w odrębnych rozdziałach - w ww. ustawach, zapewniając ich wewnętrzną spójność. Dotyczy to wielu kwestii: wymagań kadrowych warunkujących prowadzenie studiów, stanowisk i zakresu obowiązków nauczycieli akademickich i oświatowych w procesie kształcenia nauczycieli, uregulowań związanych z akredytacją, standardów kwalifikacyjnych i standardów warunków zatwierdzonych przez MENiS.
2. W uczelniach wielowydziałowych winna istnieć jednostka organizacyjna, która odpowiada za kształcenie nauczycieli, pod względem programowym, praktycznym i ewaluacyjnym (np. centrum edukacji nauczycielskiej, studium pedagogiczne).
3. Określić kategorię nauczyciela nauczycieli. Nauczyciel akademicki kształcący nauczycieli winien spełniać warunki obejmujące:
  - praktykę nauczycielską
  - prowadzenie badań związanych z oświatą.
4. Przywrócić instytucję szkoły ćwiczeń, "kliniki kształcenia".
5. Dokonać korekty zasad finansowania studiów przygotowujących do zawodu nauczycielskiego. Konieczne jest uwzględnienie w zasadach podziału dotacji na działalność dydaktyczną szkół wyższych (w tzw. algorytmie) rzeczywistych kosztów rzetelnego kształcenia nauczycieli (przewaga zajęć aktywnych, mała liczebność grup, szeroka oferta zajęć fakultatywnych, zadania nauczycieli akademickich związanych z praktykami, udział nauczycieli oświatowych w kształceniu studentów - przyszłych nauczycieli, kształcenie dwu- lub wielospecjalistyczne).
6. Koordynacja kształcenia z systemem doskonalenia zawodowego i awansem zawodowym, co powinno być uwzględnione w przygotowaniu programów studiów (system kształcenia i doskonalenia tworzy integralną całość).
Mechanizmy warunkujące sprawne funkcjonowanie systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli
1. Określenie kryteriów przydatności do zawodu nauczycielskiego.
2. Wypracowanie standardów kwalifikacji nauczycielskich do różnych form i poziomów kształcenia.
3. Objęcie studiów nauczycielskich systemem akredytacji kształcenia. Jest to tym pilniejsze, iż na mapie instytucji kształcących nauczycieli mamy takie, których jakość jest głęboko wątpliwa (np. uczelnia kształci w danym kierunku nie posiadając w tym zakresie specjalistów).
4. Uruchomienie mechanizmu stymulacji rozwoju nauczyciela w zawodzie. Obecna koncepcja awansu zawodowego, która miała podjąć ten problem wymaga głębokiej korekty (np. przedkładanie obszernej dokumentacji nie zastąpi obserwacji nauczyciela w konkretnym działaniu pedagogicznym).
5. Wypracowanie systemowych rozwiązań w sferze doskonalenia zawodowego nauczycieli, w tym wewnątrzszkolnych systemów doskonalenia oraz w zakresie doradztwa metodycznego.
6. Powiązanie systemu wynagrodzeń z jakością pracy nauczyciela.

Rozdział III - Finansowanie oświaty

Trwające od lat niedofinansowanie szkolnictwa oraz podjęcie reformy systemu edukacji w niesprzyjających warunkach ekonomicznych kraju doprowadziło do zapaści finansowej w oświacie.
Regres ten pogłębił się na skutek przekazania jednostkom samorządu terytorialnego kolejnych zadań z zakresu oświaty bez zagwarantowania dostatecznych środków finansowych na ich realizację.
Określana corocznie (w ustawie budżetowej) łączna kwota części oświatowej subwencji ogólnej, przeznaczonej do podziału między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, nie uwzględnia wyznaczonych standardami rzeczywistych skutków finansowych realizacji funkcji edukacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych szkół i placówek oświatowych. Powoduje to w konsekwencji:

konieczność drastycznego ograniczenia programów działalności dydaktyczno-wychowawczej, angażujących w pierwszej kolejności środki na wynagrodzenia nauczycieli,
potrzebę ciągłego poszukiwania oszczędności w wydatkach pozapłacowych, ze szkodą dla warunków materialno-technicznych funkcjonowania szkół i placówek,
masowe przypadki zaciągania zobowiązań przez j.s.t. nie znajdujących pokrycia w planach finansowych.

Ponadto nie wszystkie organy prowadzące szkoły i placówki oświatowe znajdują możliwości uzupełniania subwencji otrzymywanej na oświatę z budżetu państwa środkami własnymi, co dodatkowo różnicuje warunki realizacji zadań edukacyjnych. Algorytm podziału subwencji między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego (tzw. bon oświatowy) nie jest w stanie uwzględnić tych różnic.
Pomimo, że kolejne rządy w swoich programach deklarowały priorytetowe traktowanie oświaty, to od kilku lat udział nakładów na oświatę w produkcie krajowym brutto odbiega znacznie od standardów europejskich.
Związek Nauczycielstwa Polskiego stwierdza, iż wobec oświaty, która w budżetach samorządów terytorialnych stanowi często ponad 50 % łącznej kwoty ich wydatków, należy stworzyć takie systemowe rozwiązania, które wyeliminują:

brak powiązania wysokości nakładów na oświatę z rzeczywistymi kosztami,
ideę bonu oświatowego, który określa wysokość subwencji oświatowej, bez uwzględnienia wszystkich zadań i funkcji realizowanych przez szkołę,
wady tkwiące w systemie wynagradzania nauczycieli,
brak powiązania reformy strukturalnej szkolnictwa z nakładami na inwestycje oświatowe,
finansowanie w całości wychowania przedszkolnego z dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego.

Związek Nauczycielstwa Polskiego oczekuje:

opracowania i wdrożenia przez rząd wieloletniego programu zwiększenia nakładów na edukację.
powiązania wysokości nakładów na oświatę z budżetu państwa ze wzrostem dochodu narodowego do poziomu co najmniej 5 % udziału PKB.
finansowania oświaty ze środków bilansowanych w budżecie państwa i określenie standardów edukacyjnych co pozwoli na wyliczenie optymalnych kosztów i zagwarantowanie niezbędnych środków finansowych.
zagwarantowania przez budżet państwa dla jednostek samorządu terytorialnego, a w przypadku szkół prowadzonych przez właściwych ministrów dla właściwych resortów, pełnych środków na wynagrodzenia, pochodne i ustawowe odpisy dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 pkt 1,2,3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 1997 nr.56, poz. 357 z póź. zm.).

Do czasu wprowadzenia innych zasad finansowania oświaty należy utrzymać w budżecie państwa określone rezerwy celowe (np. na wyposażenie pracowni komputerowych, zakup autobusów, pomoc stypendialną i socjalną dla uczniów).
Należy też przywrócić w budżecie oświaty rezerwy na inwestycje szkolne oraz zapewnić w ustawach budżetowych właściwą wysokość odpisów na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych dla nauczycieli emerytów i rencistów, uwzględniających rosnącą liczebność tej grupy osób oraz skutki planowanej waloryzacji pobieranych przez nie rent i emerytur.

Proponowany system finansowania zadań oświatowych

Budżet państwa powinien pokrywać faktyczne koszty edukacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej funkcji szkoły (placówki oświatowej).
Ogólna kwota nakładów na oświatę w tym także wysokość środków z budżetu państwa powinny uwzględniać również zadania wychodzące poza dydaktyczne funkcje szkoły.
Do zadań, które powinny być finansowane z budżetu państwa, należy zaliczyć całkowite koszty funkcjonowania szkół i placówek prowadzonych przez organy administracji rządowej oraz przez jednostki samorządu terytorialnego, w zgodzie z przyjętymi standardami edukacyjnymi, a w szczególności:
1. pełne koszty wynagradzania nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznych szkołach, przedszkolach publicznych oraz publicznych placówkach oświatowych, a zwłaszcza placówkach opiekuńczo-wychowawczych, przejętych z opieki społecznej,
2. koszty doskonalenia nauczycieli i doradztwa metodycznego,
3. wyposażenia uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych w nieodpłatne podręczniki.
Zadania, które powinny być realizowane wyłącznie z dochodów własnych jednostek samorządów terytorialnych:
1. bieżące koszty utrzymania bazy materialno-technicznej szkół, placówek oświatowych i przedszkoli,
2. koszty związane z dowożeniem dzieci i młodzieży do szkół,
3. zwiększone wynagrodzenie nauczycieli ponad poziom gwarantowany przez państwo,
4. zwiększone koszty zadań edukacyjnych wynikających z lokalnych uwarunkowań.
Wynagradzanie pracowników oświaty

W zakresie systemu wynagradzania nauczycieli za niezbędne uważamy:
1. opracowanie do końca 2003 r. nowego przejrzystego systemu wynagradzania nauczycieli, który preferowałby znaczący wzrost wynagrodzenia zasadniczego,
2. przywrócenie do końca 2003 r. ustawowych zapisów dających ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania podstawę do określenia w drodze rozporządzenia minimalnych stawek wszystkich składników wynagrodzenia nauczyciela,
3. zagwarantowanie organom prowadzącym szkoły i placówki oświatowe środków finansowych na pełne pokrycie wynagrodzeń pracowników oświaty bez względu na rodzaj szkoły (placówki), w której są zatrudnieni.
Przy określaniu relacji płac nauczycielskich w stosunku do przeciętnej płacy w gospodarce lub sektorze przedsiębiorstw należy uwzględnić przeciętne miesięczne wynagrodzenie bez godzin ponadwymiarowych i nagród rocznych (z zysku).

PAKT DLA EDUKACJI